Een verrassend eenvoudige oplossing na decennialange discussies

Backhuijs en Labohm hebben onlangs de aandacht gevestigd op de waardering van schulden in het kader van de verdeling van een (huwelijks)gemeenschap. De vraag daarbij was of die moeten worden opgenomen voor de nominale waarde of de actuele waarde. De auteurs menen dat het methodisch gezien goed verdedigbaar is om zowel de actiefzijde als de passiefzijde van de huwelijksgemeenschap op dezelfde manier te waarderen. De stand van de rente op het moment van de verdeling is volgens de auteurs dus relevant voor de waardering van schulden.

De bijdrage van Backhuijs en Labohm bracht me op het idee om hun visie eens door te trekken naar de waardering van een latente AB-claim. Wat is eigenlijk de vermogenskostenvoet van de latente AB-claim, vroeg ik mij af. En hoe verhoudt die zich tot de actuele vermogenskostenvoet van het eigen vermogen? Toen kwam ik tot een verrassend inzicht. Het ontbrekende puzzelstukje als het om de waardering van een latente AB-claim gaat. De vermogenskostenvoet van de latente AB-claim is maar een fractie van de vermogenskostenvoet van het eigen vermogen. Het rendement over de latente AB-claim gaat namelijk voor het grootste deel naar de aandeelhouder en niet naar de Staat der Nederlanden als verschaffer van het vermogen in de latente AB-claim. De staat krijgt alleen het AB-tarief over het rendement. Dat AB-tarief stel ik maar even op 25% om gemakkelijk te kunnen rekenen. Als de vermogenskostenvoet van het eigen vermogen 20% bedraagt, is de vermogenskostenvoet van de latente AB-claim maar een kwart daarvan ofwel 5% om precies te zijn. En dan moeten we net zoals Backhuijs en Labohm dat doen met schulden de contante waarde van die latente AB-claim gaan berekenen. Die is dus helemaal niet gelijk aan de nominale waarde zoals vaak beweerd wordt.

Met dit inzicht is denk ik het mysterie van de latente AB-claim opgelost. De oplossing blijkt verrassend eenvoudig te zijn. Dat is belangrijk, want een eenvoudige oplossing is goed uit te leggen en wordt ook goed begrepen. Voor rechters, advocaten, adviseurs, deskundigen en vooral ook voor rechtzoekenden is dit goed nieuws. De tijd van moeilijke discussies over de latente AB-claim zal weldra achter ons liggen. Het mysterie is ontrafeld. En mocht de Hoge Raad zich ooit nog eens uitlaten over de waardering van een latente AB-claim, dan kan hij dat met een gerust hart doen. Het probleem is opgelost.

In deze bijdrage zal ik dit nader uitwerken. Ik zal achtereenvolgens ingaan op het karakter van een latente AB-claim en het risicoprofiel daarvan. Daarna volgt het bewijs voor de waardering op contante waarde. Tot slot zal ik afsluiten met mijn conclusie.

 

Een latente AB-claim representeert het recht van de Nederlandse Staat op een deel van de winstreserves van een vennootschap als er sprake is van een aanmerkelijk belang. In dat geval heeft de Staat door middel van belastingheffing (AB-heffing) recht op een deel van de winstreserves van de vennootschap als die worden uitgekeerd aan of bij verkoop van de aandelen ten gunste komen van de aanmerkelijkbelangaandeelhouder. Van een aanmerkelijk belang is kort gezegd sprake als iemand minimaal vijf procent van de aandelen houdt in een bv of nv. In de praktijk gaat het vaak om situaties waarin een directeur-grootaandeelhouder (dga) 100% van de aandelen houdt in een bv.

De latente AB-claim wordt niet op de gewone balans van de vennootschap opgenomen. In de toelichting op de balans wordt daar ook geen melding van gemaakt. Dat is ook juist omdat de latente AB-claim niet voldoet aan de wettelijke criteria voor opname op de balans of vermelding in de toelichting. In de gewone jaarverslaggeving volgens titel 9 Boek 2 BW is er geen plaats voor de latente AB-claim.

Maar als we een economische balans van de vennootschap opstellen, wordt de latente AB-claim wel zichtbaar. Een economische balans is een balans waarop alle activa en passiva voor de economische waarde worden opgenomen. Op een economische balans staan geen individuele bedrijfsmiddelen zoals op een gewone balans. Op een economische balans wordt de onderneming als geheel in een post voor de economische waarde opgenomen. Andere bedragen die je kunt tegenkomen op een economische balans onder de activa zijn bijvoorbeeld een beleggingsportefeuille tegen marktwaarde en het overschot aan liquiditeiten. Onder de passiva worden de rentedragende schulden opgenomen tegen actuele waarde (zoals door Backhuijs en Labohm beschreven) en de latente AB-claim. De sluitpost is de economische waarde van het eigen vermogen. Dat is het bedrag dat bij verdelingsvraagstukken verdeeld moet worden.

Zo’n economische balans kan er dan bijvoorbeeld als volgt uitzien (2) als de AB-claim direct moet worden afgerekend.

Onderneming 4.000                 Eigen vermogen 3.000
……………………………………………..Latente AB claim 1.000

Uit deze economische balans blijkt dat de onderneming voor € 1.000 wordt gefinancierd door de latente AB-claim. Het geld van de latente AB-claim is belegd in de onderneming. Het rendement over dat vermogen komt grotendeels ten gunste van de aandeelhouder, namelijk 75%. De andere 25% gaat vroeg of laat naar de Belastingdienst. Het afstorten van de AB-claim kan op verschillende manieren gefinancierd worden. Maar voor het gemak ga ik er nu vanuit dat het geld uit de onderneming wordt vrijgemaakt. Daarna ziet de balans er dan zo uit.

Onderneming 3.000                   Eigen vermogen 3.000

Door afstorting van de AB-claim krimpt de onderneming met 25% en daalt het rendement ook met 25%. Als de AB-claim niet wordt afgestort moet die op de economische waarde worden gewaardeerd. Dat is de contante waarde van de verwachte toekomstige kasstromen die aan de latente AB-claim zijn toe te wijzen.

Stel nu dat de latente AB-claim nog vijf jaar meegaat. Het rendement over de AB-claim bedraagt dan 20% (kostenvoet eigen vermogen) ofwel € 200 per jaar. Dit rendement wordt jaarlijks uitgekeerd als dividend. Na vijf jaar wordt de AB-claim van € 1.000 afgestort bij de Belastingdienst. De vermogenskostenvoet van de AB-claim bedraagt 5% omdat van het rendement van 20% maar een kwart naar de belastingdienst gaat. De Staat krijgt niet het volle rendement als dividend, alleen de belasting daarover. Van elke € 200 rendement krijgt de Staat maar € 50. De economische waarde (contante waarde) van de latente AB-claim is dan in dit geval als volgt te berekenen.

(1)

 

In de teller staan de bedragen die naar de Staat gaan. Het deel dat toekomt aan de aandeelhouder laat zich als volgt berekenen.

(2)

In de teller staat het bedrag dat jaarlijks naar de aandeelhouder gaat. Bij elkaar zijn deze twee contante waarden natuurlijk weer gelijk aan € 1.000.

In dit geval ziet de economische balans er dan als volgt uit.

Onderneming 4.000              Eigen vermogen 3.449
………………………………………….CW latente AB claim 551

Het te verdelen vermogen bedraagt dan € 3.449. De contante waarde van de latente AB-claim bedraagt in dit geval dan 55,1% van de nominale waarde. In de rechtspraak wordt de waarde van de latente AB-claim vaak uitgedrukt als een fractie van de winstreserves. In dit geval is dat dan 13,78% van de winstreserves van € 4.000.

Een vergissing die weleens gemaakt wordt, is dat men denkt dat de latente AB-claim alleen rendeert voor de Nederlandse Staat. Maar het grootste deel van het rendement over de latente AB-claim gaat toch echt naar de aandeelhouder. Als het echt zo was dat de latente AB-claim alleen rendeert voor de Nederlandse Staat dan zou je als de wiedeweerga naar de bank moeten rennen voor een lening om de latente AB-claim af te storten. Daarmee is dan veel geld te verdienen. Maar dat doet niemand. Men weet wel beter.

De latente AB-claim lijkt qua karakter veel op eigen vermogen. Er is geen verplichting tot betaling van rente en aflossing. Er hoeven ook geen zekerheden gesteld te worden. De verschaffer van het vermogen van de latente AB-claim is gerechtigd tot een deel van de winst en deelt ook mee in verliezen. Maar anders dan een echte aandeelhouder krijgt de verschaffer van de latente AB-claim geen dividend. Hij krijgt alleen de belasting over het dividend dat naar de aandeelhouder gaat. De vermogenskostenvoet van de AB-claim bedraagt daardoor maar 25% van de vermogenskostenvoet van het eigen vermogen.

 

(3)

Waarbij:

Dit is de berekening uit het voorbeeld van expressie (1).

Expressie (3) is verder te veralgemeniseren tot een continue dynamische expressie

Waarbij:
f (t) = disconteringsfunctie en
g (t) = cashflowfunctie.
De t geeft aan dat het functies zijn van de tijd.

Voorbeeld met de getallen van hiervoor en:

f(t) = e^(-rt)
g(t) = 200

Als de looptijd van de latente AB-claim oneindig zou zijn dan is de waarde daarvan als volgt te berekenen.
We vullen dan n = ∞ in.

Meer dan € 250 zal de latente AB-claim dus nooit waard zijn. Dat is de limiet als t gaat naar oneindig. Omdat het een passief is, neemt de waarde toe als het getal kleiner wordt. Dat is wel wat verwarrend. Eigenlijk zouden we moeten zeggen dat de waarde stijgt van – € 1.000 naar – € 250.

In werkelijkheid heeft de latente AB-claim niet het eeuwige leven. Men moet dan meer denken aan looptijden van ongeveer vijf, tien of twintig jaar. Als t niet naar oneindig gaat, maar naar n jaar dan is de expressie voor de contante waarde van de AB-claim als volgt.

            (7)

Vanwege het tijd continue karakter moet men in de rechterkant van expressie (7) in de exponent de natuurlijke logaritme van (1 + r) opnemen en niet r zelf. In een tijd continu model wordt namelijk continu rente op rente berekend in plaats van die een keer per jaar achteraf bij te schrijven. Een jaarlijkse postnumerando rentevoet van 0,20 komt overeen met een tijd continue rentevoet van de natuurlijke logaritme van 1,20 ofwel ongeveer 0,1823.

Ga maar weer na door de getallen uit het voorbeeld in te vullen in expressie (7)

a = 0,25
r = 0,20
C = 1000
n = 5

        (8)

Met deze bijdrage is naar mijn mening de problematiek van de waardering van de latente AB-claim eens en voor altijd opgelost. In deze bijdrage heb ik bewezen dat de latente AB-claim moet worden gewaardeerd op de contante waarde omdat de vermogenskostenvoet van de latente AB-claim veel lager is dan die van het eigen vermogen. Maar de latente AB-claim rendeert wel met het rendement van de vermogenskostenvoet van het eigen vermogen. Dat rendement gaat voor het overgrote deel naar de aandeelhouder. Alleen de AB-heffing over het rendement gaat naar de Nederlandse Staat. Dat werkt als een hefboom op het rendement van de aandeelhouder.

Dat de latente AB-claim op de contante waarde moet worden gewaardeerd, heb ik in deze bijdrage ook bewezen met behulp van de wet van één prijs en replicatie.

Qua bewijsvoering is er sprake van een mooie dualiteit omdat we vanuit twee verschillende invalshoeken hetzelfde bewezen hebben.